უკულტურობის კულტურა, ან კულტურის უკულტურობა

პროზა და პოეზია, მხატვრობა და სკულპტურა, კინო და თეატრი, მუსიკა და ქორეოგრაფია – კულტურულობას თუ უკულტურობას მხოლოდ ზემოთ ჩამოთვლილი ხელოვნების დარგები რომ განაპირობებდნენ ეს სტატია, ალბათ, არც დაიწერებოდა, ყოველ შემთხვევაში, ამ სათაურით. სამწუხაროდ, ადამიანის და ერის კულტურის დონეს მხოლოდ შემოქმედებითი მხარე არ განსაზღვრავს. გენიალურ ქმნილებებთან და შედევრებთან ერთად კულტურას გაცილებით ბანალური და მარტივი განშტოებები ქმნიან. როგორც ჩანს, ხანდახან მარტივი რთულზე უფრო ძნელია…

სამოქალაქო კულტურა, ის რაც, მოქალაქეობრივ თვითშეგნებას, ეთიკას, ზნეობას, ქცევის წესებს მოიცავს, ცალკეული ინდივიდების ნიჭიერებასა და მწიგნობრობაზე ვერ დაფუძნდება და განვითარდება. „სახალხო“ კულტურას საზოგადოება ქმნის, ჩემით იწყება, შენით და მისით გრძელდება, ან შენით იწყება და ჩვენით გრძელდება, თუმცა, ჩვენს რეალობაში, დაწყება–გაგრძელების პროცესი გაცილებით რთული და არასრულფასოვანია.

საყოფაცხოვრებო ქცევის წესები სამოქალაქო კულტურის საძირკველია, ამავე დროს ძალიან კარგად ასახავს ერის მატერიალურ–პოლიტიკურ აწმყოს და მომავალს. ფიქრი იმაზე, რომელი რომელს განაპირობებს ქათამის და კვერცხის წარმოშობაზე დავას დაემსგავსება, გაცილებით მნიშვნელოვანი არასადაო და თვალნათელი, მძიმე საყოფაცხოვრებო უკულტურობაა, ის, თუ როგორ ვცხოვრობთ და რაში ვცხოვრობთ.

„თბილისი სინათლის ქალაქია“ ჩემმა ძველმა მეგობარმა „თბილისი ნაგავის ქალაქია“–დ გადააკეთა, ან უფრო მოკლედ „თბილისში ნაგავია“. ორივე ფრაზა მარტივი ჭეშმარიტებაა, თუ სინათლის რაოდენობა და ხანგრძლივობა ხელისუფლების ნებასა და შესაძლებლობაზეა დამოკიდებული, მეორე ფრაზის შემომქმედები და განმხორციელებლები ჩვენ ვართ, თან ძალიან მონდომებულები და გულმოდგინეები. ნაგვის ურნის გვერდით დაგდებული თუ აივნიდან გადმოსროლილი ნაგავი, წაქცეული, გატეხილი თუ მოპარული ურნები, დაბინძურებული საზოგადო თავშეყრის ადგილები, სადარბაზოები, ტრანსპორტი, დამტვრეული და გაძარცული საბავშვო მოედნები კონკრეტული ადამიანების ერთობლივი უკულტურობაა. უწესრიგობა გარეთ ხშირ შემთხვევაში სულაც არ ნიშნავს პირადი სივრცის უპატივცემულობას, ანუ სახლი ჩვენია, ქუჩა– სხვისი ან სულაც არავისი. იმას, რაც საერთოა, ყოველთვის სხვის იმედად ვტოვებთ, ჩვევა გვაქვს ასეთი, წვრილმანებშიც და მსხვილმანებშიც.

ჩვევები მოძრაობის წესებსაც ხშირად გვიცვლიან, მართვის მოწმობის მისაღებად ჩაბარებული თეორიის კარგად ცოდნაზე მთავარი ინტუიცია და იმის წინასწარ გათვლაა, შენს წინ, უკან თუ გვერდით მდგომს როდის რისი გაკეთება მოუნდება, აი როგორც ცეკვის დროს, უნდა იგრძნო და მიჰყვე პარტნიორის მოძრაობებს. გამძლეობა და ცნობისმოყვარეობა თუ გახასიათებთ, მაშინ მშვიდად აიტანთ მოძრაობის შეფერხებას მხოლოდ იმიტომ, რომ სხვადასხვა მანქანებში მსხდომ ნაცნობებს ერთმანეთი მოენატრათ და შუა ქუჩაში როგორც მინიმუმ, მათი ოჯახური მდგომარეობის მცირე მიმოხილვასაც მოისმენთ, მოუთმენლები და არაცნობისმოყვარეები, როგორც წესი გაბმულად და ნერვიულად ასიგნალებენ, შედეგად მთავარი გმირების რისხვას იმსახურებენ: უზრდელები, უწესოები… 2 თვის წინ მოსმენილი ახლაც ყურში ჩამესმის:“ რა იყო, ქართველი არა ხარ, მოვიკითხავ და წავალ, აქ კი არ ვაპირებ დარჩენას“. ჰოდა, წავიდა, სულ რაღაც ათ წუთში. „ქართველობის“ ხათრით ათწუთიანი უკანონობის თუ უკულტურობის მოთმენა სრულიად შესაძლებელი ყოფილა. ესეც ჩვენი ერთ–ერთი ჩვევაა – უსარგებლო და დანაშაულებრივი თმენა.

მოთმინების საფუძველი ხშირად საკუთარი თავის და ქმედებების წინასწარი დაცვაც ხდება, სხვა აკეთებს – ვითმენთ, ჩვენ გავაკეთებთ – მოგვითმენენ! გაკეთებით კი აუცილებლად გავაკეთებთ, ან წითელზე გავალთ, ან მიწისქვეშა გადასასვლელების უარმყოფელები მიწის ზევით ექსტრიმს განვიცდით ყოველ დღე, დღეში რამდენჯერმეც, მარტოები თუ პატარა ბავშვებით ხელში. მერე ის პატარაც ნამდვილი „ქართველი“ გაიზრდება, მოქალაქეობრივი თვითშეუგნებლობა უბრალოდ ჩვევაში ექნება – ჩაიდენს, ჩაიდენენ და მოითმენენ…

სამოქალაქო კულტურა გაცილებით ფართოა, ვიდრე ზევით ჩამოთვლილი მაგალითები, ფართო და ღრმა – არჩევანის თავისუფლება და დამოუკიდებლობა, საკუთარი და სხვების ღირსების დაცვა–მოფრთხილება, საზოგადოების და ქვეყნის პატივისცემა. თუმცა, ელემენტარული უკულტურობა თითქმის გამორიცხავს გაცილებით მაღალი საფეხურის კულტურულობას. ასე რომ, როდესაც არჩევნებს „გვიყალბებენ“, ღირსებას და უფლებებს „გვილახავენ“, რწმენას „გვართმევენ“ იქნებ უბრალოდ, იმიტომაც, რომ კარგად იციან ჩვენი საერთო სენი – დანაშაულებრივი და დამღუპველი თმენა – წვრილმანებშიც და მსხვილმანებშიც!

„ქართული“ თანასწორობა

„ყველა ცხოველი თანასწორია, მაგრამ ზოგიერთი ცხოველი უფრო თანასწორია“ ჯორჯ ორუელი

საქართველოს კონსტიტუცია, ადამიანის უფლებათა საყოველთაო დეკლარაცია, საერთაშორისო პაქტი სამოქალაქო და პოლიტიკური უფლებების შესახებ და კიდევ მრავალი ქვეყნის კანონმდებლობა თუ კონვენცია სხვადასხვა მუხლის ქვეშ მსგავსი სიტყვებით კანონის წინაშე თანასწორობის უფლებას იცავს: „ყველა ადამიანი დაბადებით თავისუფალია და კანონის წინაშე თანასწორია განურჩევლად რასისა, კანის ფერისა, ენისა, სქესისა, რელიგიისა, პოლიტიკური და სხვა შეხედულებებისა, ეროვნული, ეთნიკური და სოციალური კუთვნილებისა, წარმოშობისა, ქონებრივი და წოდებრივი მდგომარეობისა, საცხოვრებელი ადგილისა.“

2003–ში ჩვენ(ხალხი) მათ(ხელისუფლებას) დავუპირისპირდით, არსებითი უფლებების შელახვა ვეღარ ავიტანეთ, დასავლური ღირებულებებით ცხოვრების აუცილებლობა დავინახეთ, ვიფიქრეთ, რომ მოქალაქეთა მზაობაც იყო და რევოლუციის შემდეგ, ნაახალწლევს 96%–ით ჩვენი სურვილები და იმედები ახალგაზრდა რეფორმატორებს ვანდეთ. დასავლეთმა არჩევანი მოგვიწონა, დემოკრატიის შუქურად გვაღიარა და დახმარებასაც დაგვპირდა უფრო მეტი დემოკრატიისთვის, რომელიც ერთმნიშვნელოვნად, სამართლებრივი და შემდგარი სახელმწიფოს საფუძველია.

2010 წლის ივლისში, თბილისის ეროვნულ ბიბლიოთეკაში აშშ–ის სახელმწიფო მდივანმა, ჰილარი კლინტონმა განაცხადა, რომ საქართველოს აქვს პოტენციალი, დემოკრატიის შუქურა იყოს.

2004–დან 2010–მდე, როგორც ქალბატონი კლინტონის ნათქვამიდან ჩანს, შუქურობიდან პოტენციალის მქონემდე დავედით!

წლებთან ერთად პროცენტების რაოდენობამაც იკლო, იმედებს წყალი შეუდგა და თეთრზე შავით დაწერილი, ხმამაღლა პირობად თუ ფიცად მოცემული, რატომღაც ძნელ შესასრულებლად და ისევ იმედის ჩასახვის საშუალებად დარჩა – გასაკეთებელი კიდევ ბევრია!

თანასწორობის, სამართლიანობის და კანონის დაცვა საზოგადოებისთვისაც და ხელისუფლებისთვისაც ძნელი აღმოჩნდა, ალბათ, იმიტომ, რომ ჩვენ უფლებებს ვერ ვიცავდით, ისინი კი უფლებებს ამეტებდნენ და მოვალეობას თავს არიდებდნენ.

გაერთიანების საფუძველი, ალბათ, რეფორმატორების ხედვა „მე ვარ ქართველი, და, მაშასადამე, მე ვარ ევროპელი“ უნდა ყოფილიყო, მაგრამ როგორც აღმოჩნდა, დემოკრატიის მოსურნე საზოგადოება, ტოლერანტებად წოდებულები საკმაოდ ხშირად ვანსხვავებდით და ვანსხვავებთ ადამიანებს ეთნიკური, რელიგიური, სოციალური თუ წოდებრივი ნიშნებით. თითქოს დეტალებია – ყოველდღიური, მასობრივი და თვალ–ყურმიჩვეული, მაგრამ ეშმაკი ხომ სწორედაც რომ დეტალებშია. ერთ–ერთი შოუს მონაწილის, ძალიან ნიჭიერის ეთნიკურ წარმომავლობაზე ყურადღების გამახვილება, იმავე საკითხზე დეტექტორთან დასმული სამარცხვინო შეკითხვა, განსხვავებული შეხედულებების მქონე ადამიანების ფიზიკური თუ სიტყვიერი შეურაცხყოფა, რელიგიური თემებით აპელირება, გენდერული ბალანსის დაუცველობა და ხშირ შემთხვევაში აბუჩად აგდება, იმ უფლებების დამრღვევებად გვაყალიბებს, ასე რომ ვესწრაფვოდით. ჩვენ, ყველას, მაშინ, დასავლური დემოკრატიისთვის მზაობას რომ გამოვთქვამდით ძალიან მნიშვნელოვანი დაგვავიწყდა – მენტალიტეტი, ერის თავისებურებები და საუკუნეების განმავლობაში ჩამოყალიბებული შეხედულებები, ხშირად დისონანს რომ ქმნიან კანონთანაც და დემოკრატიის პრინციპებთანაც.

„რაც პირინეის აქეთ სამართლიანია, პირინეის იქით უსამართლობად ითვლება“ , სამართლიანი სამართლის ქართველ ხალხთან ერთად შექმნა ხელისუფლებამ არ მოინდომა. ქართველებისთვის კი უცხოეთიდან კალკირებული კანონები და რეფორმები რთულად მისაღები აღმოჩნდა. შედეგად, პროტესტდებოდა „ჩაშვების ინსტიტუტი“, „ნულოვანი ტოლერანტობა“, თუმცა ყველაზე დიდი პროტესტი ხელისუფლების მხრიდანვე კანონების და ადამიანთა უფლებების დარღვევას მოჰყვა. ტოლერანტობა არათანაბრად „განულდა“, კორუფცია „გაელიტდა“, სიცოცხლის და საკუთრების უფლება კანონის სახელით დაირღვა, მოქალაქეების არათანასწორობა აფხაზეთისა და აგვისტოს ომით დაზარალებულების მაგალითზეც ნათლად გამოჩნდა. 2008 წლის აგვისტოს შემდეგ მთავრობას „საკუთარი“ ლტოლვილები და გმირები გამოუჩნდნენ, აფხაზეთიდან დევნილები და ამ თუ დიდ სამამულო ომში დაღუპულები კი სხვისი გმირები და საპატრონოები გახდნენ(ანუ არავისი), დამოუკიდებელი არჩევნები და სიტყვის თავისუფლება ისევ მოსაპოვებელ ღირებულებებად დარჩა, ისევე როგორც პოტენციალი…

„ქართული“ თანასწორობის ლაბირნთებში ჩვენც და თქვენც ბევრჯერ დავიკარგეთ, ერთმანეთიც მრავალჯერ დავკარგეთ. ის, რომ ყველა თანასწორია, მაგრამ ზოგიერთი უფრო თანასწორი, ალბათ აქსიომაა. თუმცა, მასშტაბებს გააჩნია, რაოდენობას და მნიშვნელობასაც. ისე, რეალურად და თუნდაც ისტორიულად, უმნიშვნელოს და მცირედის პატიება უფრო ძნელად შეგვიძლია ვიდრე დიდის და მნიშვნელოვანის, რას იზამ მენტალიტეტის ბრალია, სამწუხაროდ, სწორედ ასეთი ცხოვრების და მმართველობის წესი დავამკვიდრეთ … ისინი – ისინი კი საკუთარ თავსაც იცავენ, სხვის უფლებებსაც და სახელმწიფოს ინტერესებსაც, იმიტომ, რომ მთავარზე შეთანხმდნენ – ადამიანი ქმნის სახელმწიფოს, სახელმწიფო აყალიბებს ადამიანს და თუ მკრეხელობად არ ჩამითვლით, მე ვარ ქართველი და მაშასადამე, მე მაქვს ისტორია – ანუ არსებობს ისტორიულად გამოცდილი „ჩვეულებისამებრ მამულისა სვლა“, რომელსაც გახსენება და დროსთან მორგება სჭირდება.