საზღაური საზღვრისთვის

„მაშ, არავითარი საზღვარი, ჯონათან!“ – ამოკითხული და დამახსოვრებული

ლივინგსტონის „თოლია“ გვიან წავიკითხე. ასაკით არა – გამოცდილებით გვიან. თქვენ ფიქრობთ, რომ ყველაზე მნიშვნელოვანი გამოცდ–(ილებ)–ა წლებს მოაქვს?! – სისულელეა! მერე რა, რომ ბალზაკის ასაკში გაცილებით მეტი იცი სექსუალური თამაშობების შესახებ, მერე რა, თუ 40 წლისა ნაკლებად ცდები ადამიანების ამოცნობაში, ისიც მერე რა, ნახევარი საუკუნისა ჭკუას სხვის შეცდომებზე თუ სწავლობ. მთავარ გამოცდას ბავშვობაში აბარებ, გზაგასაყარზე. ცუდია, რომ არასდროს ვიცით ზუსტად, როდის მთავრდება ბავშვობა. ეს რომ მცოდნოდა, წინა დღით მაინც დავასწრებდი საკუთარი ნებით თუ თავსმოხვეული ცოდნით, წაკითხული წიგნებით, ნანახით და გაგონილით ნელ–ნელა შექმნილ, მაგრამ უკვე ფეხგადგმულ საზღვრებს… ერთი დღით, საათით, წუთით, წამით, ერთი წიგნით, ერთი ამბით, ერთი რჩევით, ერთი მეზობლით, ერთი ომით დამაგვიანდა.. 1991–92 წლებში, 6–7 წლისა ფოთში ვცხოვრობდი. იცით, როგორი იყო მაშინ ფოთი? დასაზღვრულ–განსაზღვრულ–საზღვრული. საზღვარი ყველაფერში – ჭამაში, სიცილში, ლაპარაკში, ურთიერთობებში, გარეთ გასვლაში, დაბანაში, ძილში. საკუთარ სახლშიც კი ვაწესებდით საზღვრებს, დაბომბვისას ყველაზე უსაფრთხოდ სარდაფი მიგვაჩნდა. ჰოდა, ვცხოვრობდით სარდაფში. სანთლის შუქზე ვწერდით მოსკოვში მყოფ მამას წერილებს, რომ გვენატრებოდა, რომ საჩუქრები გვინდოდა და რომ, არ უნდა ჩამოსულიყო. სიფხიზლესაც განსაზღვრული დრო ჰქონდა – სანთლის ჩაწვამდე. მერე ვწვებოდით. ისე მიყვარდა დრო დაწოლიდან დაძინებამდე – ჩემი დრო, ჩემი ოცნებები, თუმცა, მათაც სხვები მისაზღვრავდნენ. მე ხომ სხვების გამო ვოცნებობდი სიმშვიდეზე, სინათლეზე, სხვაგან ცხოვრებაზე. ერთადერთი საკუთარი ოცნება ცისფერთვალება, დიდი, მოლაპარაკე თოჯინა იყო, მამის ჩამოსვლასთან ერთად რომ ამიხდა. რა ადვილია საკუთარი სურვილებით ცხოვრება და მათი ასრულებისთვის ბრძოლა ბავშვისთვის – მშვიდობაზე რომ ოცნებობდა, ადვილი და ხშირად, სამწუხაროდ, უინტერესოც. ჩემს ცისფერთვალება, ლამაზ თოჯინას უბრალოდ „გოგო“ დავარქვი. გოგო გშია? – მაშინ, დაიძინე! წყალი გინდა? – მიდი, ითამაშე! გეძინება? – წამო, გავისეირნოთ. ვძალადობდი? – რათქმაუნდა! ძალადობა ხომ ხშირად შობს ძალადობას ან უმოქმედობას. ახლა ვფიქრობ, რომ უმოქმედობა ყველაზე დიდი ძალადობაა საკუთარი თავის მიმართ. ამას მხოლოდ მაშინ მივხვდი, საზღვრებისთვის საზღაურის გადახდა რომ დავიწყე, უფრო სწორედ, როცა შევამჩნიე რომ საზღაურს ვიხდი. თუმცა, ამაზე მერე…მანამდე იყო სკოლა… -“აბა, ბავშვებო გადაშალეთ წიგნები, წაიკითხეთ, დაიმახსოვრეთ, დაიზეპირეთ, ისწავლეთ…“ ჩვენც ვიმახსოვრებდით, ვიზეპირებდით, ვსწავლობდით. ვკითხულობდით და ვყვებოდით წაკითხულის მოკლე შინაარსს, გმირებს კარგებად და ცუდებად, საქციელებს სწორად და არასწორად ვყოფდით, მერე ამაყად ვუყურებდით სკოლის დერეფანში, ხუთოსნების დაფაზე გამოკრულ საკუთარ სურათებს, უზრუნველი და წარმატებული მომავლის გარანტად რომ მიგვაჩნდა. სასაცილო გულუბრყვილობაა?! – გულუბრყვილობა არის, სასაცილოსი აბა რა გითხრათ. სკოლის დამთავრების შემდეგ ყველაზე ხშირად იმაზე ვფიქრობ, ხუთოსნები სწორხაზოვნების გამო ვიყავით თუ სწორხაზოვნები ვიყავით ხუთოსნობის გამო?! არ ვიცი, რომელმა რომელი განაპირობა. ერთადერთი, რაც დანამდვილებით მახსოვს, ისაა რომ დაფაზე გამოკრულ სურათში საშინლად გამოვიყურებოდი. ნეტავ, ახლა სადაა ის სურათი?! დაფა რომ ადგილზეა ვიცი – ახალი სახეებით, სახელებითა და გვარებით. ალბათ, მათაც დაიზეპირეს პითაგორას თეორემა, მენდელეევის ცხრილი, ნიუტონის კანონები, ტურგენევის „მუმუ“, რომ „მარგო – საქართველოა, ხოლო ჯაყო – საზიზღარი დამპყრობელი“… ალბათ, მათაც გაუცრუვდებათ იმედები, საზღაურსაც გადაიხდიან ფიქრების და აზროვნების საზღვრებისთვის, ვიღაცას ეყოფა დრო, ვიღაცას – არა, ზოგი ვერც მიხვდება, რომ სასკოლო „ინკუბატორის“ ერთი რიგითი კურსდამთავრებულია. ხანდახან, მშურს „მიუხვედრებლების“. ეს მაშინ, როცა მგონია, რომ ბედნიერება სიმარტივეშია. იმაზე ხშირად მგონია, ვიდრე მინდა და იმაზე ნაკლებად, რაიმეს შეცვლა რომ მოახერხოს. თქვენ გიყვართ ცვლილებები?! ნებისმიერი ცვლილება: საკონსტიტუციო, საკადრო, საბიუჯეტო, კლიმატური, ემოციური თუ საზოგადოებრივი, ახალი საზღვრების დაწესებაა, ძველის შეკუმშვა ან გაფართოება. პრინციპში, უსაზღვროობა ხომ უჰაერობის „სინონიმია“. გინდა ჰაერი? უკვე საზღვარია – ყველა შემდეგის დასაწყისი და გამომწვევი. არ ვიცი თქვენ როგორ, მაგრამ მე მჭირდება საკუთარი ცვლილებები, სახელმწიფოსას ხშირ შემთხვევაში(თითქმის ყოველთვის) ეჭვის თვალით ვუყურებ(სულაც არაა ჩემი ბრალი), ხოლო საზოგადოება არაფერს მთავაზობს. რამდენიმე წლის წინ გეტყოდით, რომ ბედნიერებაა გარდამავალ ეპოქაში ცხოვრება, ახლა კი… რა შორსაა სკანდინავია, არა?! კარლსონი ვერაფრით იქნებოდა ქართველი, ვერც პეპი. ჩვენ ნაცარქექია გვყავს. ჰო, კიდევ კომბლე. „კომბალ-კომბალ, შენსა მზესა, შენი გამომცემლის მზესა, წადი, ჯავრი ამომყარე, ნუ შეარჩენ თმას და წვერსა.“ ისე, რას ვერჩი. ერთი კომბლებს თლის და ჭერში აწყობს, მეორე ნაცარს ქექავს, საწადელს ორივე აღწევს სხვადასხვა ხერხით. უბრალოდ, ახლა კომბლეები და ნაცარქექიები ერთმანეთის პირისპირ დავდექით, მათ კომბლები მოგვიღერეს, ჩვენმა არც ჭყინტმა ყველმა ივარგა და არც ნაცარმა, დაგვიძველდა… და, საერთოდაც, ბევრი რამ დაგვიძველდა. იცით, როგორ ხდება?! ძველი საზღვრები არ გადაგვილახავს, არ წაგვიშლია, ისე დავამატეთ ან დაგვიმატეს ახლები, ამიტომაც, ზოგჯერ საზღაური გაცილებით მეტია, ვიდრე ჩვენი წილი თავისუფლება. ჰო, საზღაურს ყოველთვის ვიხდით და ყოველთვის თავისუფლების რაღაც ნაწილით. მე, ახლა, უბრალოდ, მგონია, რომ ცოტა დამრჩა, უფრო სწორად, დასაკარგი და გადასახდელი აღარ დამრჩა. ალბათ, ამიტომაც მეშორება სკანდინავია, კარლსონების ქვეყანა… პ.ს. საშიშროება: საზღვრის სამანად ქცევა!  სამანი – თავისუფლება, რომელიც არ გჭირდება. საზღაური, რომელიც არ არსებობს!

უკულტურობის კულტურა, ან კულტურის უკულტურობა

პროზა და პოეზია, მხატვრობა და სკულპტურა, კინო და თეატრი, მუსიკა და ქორეოგრაფია – კულტურულობას თუ უკულტურობას მხოლოდ ზემოთ ჩამოთვლილი ხელოვნების დარგები რომ განაპირობებდნენ ეს სტატია, ალბათ, არც დაიწერებოდა, ყოველ შემთხვევაში, ამ სათაურით. სამწუხაროდ, ადამიანის და ერის კულტურის დონეს მხოლოდ შემოქმედებითი მხარე არ განსაზღვრავს. გენიალურ ქმნილებებთან და შედევრებთან ერთად კულტურას გაცილებით ბანალური და მარტივი განშტოებები ქმნიან. როგორც ჩანს, ხანდახან მარტივი რთულზე უფრო ძნელია…

სამოქალაქო კულტურა, ის რაც, მოქალაქეობრივ თვითშეგნებას, ეთიკას, ზნეობას, ქცევის წესებს მოიცავს, ცალკეული ინდივიდების ნიჭიერებასა და მწიგნობრობაზე ვერ დაფუძნდება და განვითარდება. „სახალხო“ კულტურას საზოგადოება ქმნის, ჩემით იწყება, შენით და მისით გრძელდება, ან შენით იწყება და ჩვენით გრძელდება, თუმცა, ჩვენს რეალობაში, დაწყება–გაგრძელების პროცესი გაცილებით რთული და არასრულფასოვანია.

საყოფაცხოვრებო ქცევის წესები სამოქალაქო კულტურის საძირკველია, ამავე დროს ძალიან კარგად ასახავს ერის მატერიალურ–პოლიტიკურ აწმყოს და მომავალს. ფიქრი იმაზე, რომელი რომელს განაპირობებს ქათამის და კვერცხის წარმოშობაზე დავას დაემსგავსება, გაცილებით მნიშვნელოვანი არასადაო და თვალნათელი, მძიმე საყოფაცხოვრებო უკულტურობაა, ის, თუ როგორ ვცხოვრობთ და რაში ვცხოვრობთ.

„თბილისი სინათლის ქალაქია“ ჩემმა ძველმა მეგობარმა „თბილისი ნაგავის ქალაქია“–დ გადააკეთა, ან უფრო მოკლედ „თბილისში ნაგავია“. ორივე ფრაზა მარტივი ჭეშმარიტებაა, თუ სინათლის რაოდენობა და ხანგრძლივობა ხელისუფლების ნებასა და შესაძლებლობაზეა დამოკიდებული, მეორე ფრაზის შემომქმედები და განმხორციელებლები ჩვენ ვართ, თან ძალიან მონდომებულები და გულმოდგინეები. ნაგვის ურნის გვერდით დაგდებული თუ აივნიდან გადმოსროლილი ნაგავი, წაქცეული, გატეხილი თუ მოპარული ურნები, დაბინძურებული საზოგადო თავშეყრის ადგილები, სადარბაზოები, ტრანსპორტი, დამტვრეული და გაძარცული საბავშვო მოედნები კონკრეტული ადამიანების ერთობლივი უკულტურობაა. უწესრიგობა გარეთ ხშირ შემთხვევაში სულაც არ ნიშნავს პირადი სივრცის უპატივცემულობას, ანუ სახლი ჩვენია, ქუჩა– სხვისი ან სულაც არავისი. იმას, რაც საერთოა, ყოველთვის სხვის იმედად ვტოვებთ, ჩვევა გვაქვს ასეთი, წვრილმანებშიც და მსხვილმანებშიც.

ჩვევები მოძრაობის წესებსაც ხშირად გვიცვლიან, მართვის მოწმობის მისაღებად ჩაბარებული თეორიის კარგად ცოდნაზე მთავარი ინტუიცია და იმის წინასწარ გათვლაა, შენს წინ, უკან თუ გვერდით მდგომს როდის რისი გაკეთება მოუნდება, აი როგორც ცეკვის დროს, უნდა იგრძნო და მიჰყვე პარტნიორის მოძრაობებს. გამძლეობა და ცნობისმოყვარეობა თუ გახასიათებთ, მაშინ მშვიდად აიტანთ მოძრაობის შეფერხებას მხოლოდ იმიტომ, რომ სხვადასხვა მანქანებში მსხდომ ნაცნობებს ერთმანეთი მოენატრათ და შუა ქუჩაში როგორც მინიმუმ, მათი ოჯახური მდგომარეობის მცირე მიმოხილვასაც მოისმენთ, მოუთმენლები და არაცნობისმოყვარეები, როგორც წესი გაბმულად და ნერვიულად ასიგნალებენ, შედეგად მთავარი გმირების რისხვას იმსახურებენ: უზრდელები, უწესოები… 2 თვის წინ მოსმენილი ახლაც ყურში ჩამესმის:“ რა იყო, ქართველი არა ხარ, მოვიკითხავ და წავალ, აქ კი არ ვაპირებ დარჩენას“. ჰოდა, წავიდა, სულ რაღაც ათ წუთში. „ქართველობის“ ხათრით ათწუთიანი უკანონობის თუ უკულტურობის მოთმენა სრულიად შესაძლებელი ყოფილა. ესეც ჩვენი ერთ–ერთი ჩვევაა – უსარგებლო და დანაშაულებრივი თმენა.

მოთმინების საფუძველი ხშირად საკუთარი თავის და ქმედებების წინასწარი დაცვაც ხდება, სხვა აკეთებს – ვითმენთ, ჩვენ გავაკეთებთ – მოგვითმენენ! გაკეთებით კი აუცილებლად გავაკეთებთ, ან წითელზე გავალთ, ან მიწისქვეშა გადასასვლელების უარმყოფელები მიწის ზევით ექსტრიმს განვიცდით ყოველ დღე, დღეში რამდენჯერმეც, მარტოები თუ პატარა ბავშვებით ხელში. მერე ის პატარაც ნამდვილი „ქართველი“ გაიზრდება, მოქალაქეობრივი თვითშეუგნებლობა უბრალოდ ჩვევაში ექნება – ჩაიდენს, ჩაიდენენ და მოითმენენ…

სამოქალაქო კულტურა გაცილებით ფართოა, ვიდრე ზევით ჩამოთვლილი მაგალითები, ფართო და ღრმა – არჩევანის თავისუფლება და დამოუკიდებლობა, საკუთარი და სხვების ღირსების დაცვა–მოფრთხილება, საზოგადოების და ქვეყნის პატივისცემა. თუმცა, ელემენტარული უკულტურობა თითქმის გამორიცხავს გაცილებით მაღალი საფეხურის კულტურულობას. ასე რომ, როდესაც არჩევნებს „გვიყალბებენ“, ღირსებას და უფლებებს „გვილახავენ“, რწმენას „გვართმევენ“ იქნებ უბრალოდ, იმიტომაც, რომ კარგად იციან ჩვენი საერთო სენი – დანაშაულებრივი და დამღუპველი თმენა – წვრილმანებშიც და მსხვილმანებშიც!

ცოლების ციებ-ცხელება

ერთი კვირა… 5 დღე… 3 დღეც… ლუდს ყუთით ვიყიდი, მიწისთხილი არ დამავიწყო… ბევრნი არა, სულ ოთხნი ამოვლენ… ბავშვი შენ გყავდეს რა, დააძინე ან მეორე ოთახში გაიყვანე, თორემ არ გვაცლის… ჰო, კარგი, რა მოხდა, სულ რაღაც ერთი თვე, აი გახდება ინგლისი ჩემპიონი და ყველაფერი ჩვეულებრივ  იქნება, ზუსტად 4 წლით…

ხანდახან ერთი თვე რომ 4 წელზე მეტად იჭიმება ჩემი ქმრისთვის უსუსური არგუმენტია, მე მის წუწუნზე ვიღიმი ირონიულად, რომ ნებისმიერ მოწიფულ და ზომიერად ფერ-ხორციან მამაკაცს უფლება აქვს ზაფხულის ცხელი საღამოები ტელევიზორის წინ, ლუდის ბოთლით ხელში გაატაროს და ცვალებადი ემოციებით უგულშემატკივროს საკუთარ ფავორიტს მსოფლიო ჩემპიონატზე.

მიუხედავად ირონიისა და პროტესტისა, ზუსტად ვიცი, რომ  წინასწარ წაგებულ პარტიას ვთამაშობ: 11 ივნისიდან 11 ივლისამდე ქმარს ვკარგავ! გულს იმით ვიმშვიდებ, რომ მარტო არა ვარ. თერთმეტიდან თერთმეტამდე მსოფლიო ჩემპიონატთან ერთად ცოლების ციებ-ცხელებაც იწყება, მსოფლიოს მაშტაბით.

ვიცი, გამოჩნდება ახლა ვინმე თავგადაკლული, ცოლისგან გულშეწუხებული ფეხბურთის გულშემატკივარი და ჭკუის სწავლებას დამიწყებს, რომ ცოლები ვალდებულნი ვართ ანგარიში გავუწიოთ მეუღლეების გატაცებებს და არა მარტო ვაცადოთ თამაშით ტკბობა, არამედ მათთან ერთად ჩავებათ ამ დიდ ფერხულში.

ვცადე, ბატონო, დედას გეფიცებით, ვცადე! ამ 4 წლის წინ, 2006-ში, არ ვიცი, საყოველთაო აჟიოტაჟმა, კაფეებში თუ რესტორნებში გახსნილმა ფან-კლუბებმა, სხვადასხვა ქვეყნების  დროშებით მოხატულმა ქართველებმა იმოქმედეს  ჩემზე თუ უბრალოდ, ახალდაქორწინებულს ეკრანთან გატარებული ”საფეხბურთო” საღამოებიც რომანტიკულად მეჩვენებოდა, ქმრის და მისი მეგობრების მხარდამხარ მეც მთელი გულით ჩავერთე ერთთვიან  მარათონში, იტალიის მაისურიც შევიძინე(ნუ, რა ვქნა, საგულშემატკივრო გუნდი ფეხბურთელთა სიმპატიურობის მიხედვით შევარჩიე) და უნდა ვაღიარო, ემოციის გამოხატვის  ერთი-ორი მეტნაკლებად  მისაღები ქართული ხერხიც დავიზეპირე, მაგრამ ჩემმა ენთუზიაზმმა მერვედფინალამდეც ვერ გასტანა, ფანობა იმაზე მალე მომბეზრდა, ვიდრე იტალიის ნაკრების ყველა ფეხბურთელის გვარს დავიმახსოვრებდი და მეც განრისხებულ ქალთა არმიას შევუერთდი, უკვე გამოცდილები მოთმინებით რომ ელოდნენ ჩემს გონზე მოსვლას.

რა ხერხებს და მახეებს ვიგონებდით წართმეული ყურადღების დასაბრუნებლად ამის მოყოლას აზრი არა აქვს(არცერთმა გაამართლა), თუ ვინმე ნაცად და წარმატებულ მეთოდს გაგვიზიარებს ძალიან დამავალებს, მანამდე კი დაჩაგრულების როლის მორგებას, ალბათ შემწყნარებლობის თამაში ჯობია( აი, ვითომ გვესმის კაცების ამ დიდი გატაცების და მზად ვართ მათი გულისთვის ესეც ავიტანოთ, თან საყვედურების გარეშე. მეტი არ აგვიტანია?!) სამაგიეროდ, მერე მთელი 4 წელი ვალის(მოთმინების) გადახდის დროა. ჩვენი, ცოლების დრო..

პ.ს.  ინგლისელებს(ფეხბურთის გამომგონებლებს) ერთი კარგი გამონათქვამი აქვთ:”თუ ძალადობის მსხვერპლი ხართ და მშველელი არსად ჩანს, სხვა რა გზაა,მოდუნდით და ისიამოვნეთ!”